HOMO GRAECUS

Μερικοί σκόρπιοι στίχοι από διάφορα ποιήματα του κυρίου Νίκου Καρούζου:

«Κάθε πότε ν’ αλλάζουν άραγες οι θεοί
μπαταρίες στο φεγγαράκι;»

«Φεγγάρι μου στη σκοτεινιά ζεστό βυζί της νύχτας»

«Ο ήλιος είναι τ’ ουρανού κ’ η σκέψη του ανθρώπου»

«Στα μοναστήρια κατοικίδιος ο θάνατος ---
καθώς τ’ απόμακρα των λουόμενων θαλασσόλογα»

«— φαντάζεσαι τώρα μια τίγρη να θυμιατίζει
(εννοώ μια τίγρη πραγματική)»

«Σαν το άλογο στο σκάκι
την ευθεία πάντα την απεχθάνομαι.
Σαν το άλογο στο σκάκι
τη Φύση το Νου και τη Τύχη
μέσ’ στα έγκατα θα αισθάνομαι.
Μικροί κι αόρατοι πηδηχτοί των φυλλωμάτων ήχοι».

«Μην τα βάλεις με τη πλάνη — σε εξορκίζω —
θαν τα βάλεις έτσι και με την αλήθεια
τη μάνα της τη μπελαλού».

«2. Το καθαρόαιμο αριστούργημα
ή εκείνη η γυναίκα
βαδίζοντας στον δρόμο ωσάν
λήκηθος.
3. Τέσσερα πέντε έξι εφτά
οχτώ εννέα δέκα».

Κυριακή 19 Αυγούστου 2007

Κι ένα ολόκληρο:

HOMO GRAECUS

Δύναμαι τ’ άστρα της θωριάς και τ΄ άστρα του θανάτου.
Τρία υπομένω γιατρικά τρία σακατηλίκια
τρεις είν’ οι λάμψεις του φιδιού και τρεις οι περιστέρες:
μια το μυαλό μια η ζωή και μια ο έρμος κόσμος.
Τριάντα μέρες έσκαβα τη γη με το βελόνι,
Βρήκα τ’ αθάνατο νερό τη δίψα να πυργώνει.
Κ’ είπα και χασμουρήθηκα πριχού να κλώσει ο ήλιος:
— Ο χώρος είν’ αγκάλιασμα κι ο χρόνος λεφτοκάρυ
κι ο έρωτας γλυκό φιλί σε κρεμμυδένιο χείλι. —
Σαρανταβέργινο κλουβί ο κόσμος που με ζώνει

--- σχεδόν Τα Τείχη.

Σελ. 294, ΤΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ Β΄ (1979-1991)
Εκδόσεις ΙΚΑΡΟΣ ISBN 960-7233-51-4

λεφτοκάρι [λεπτοκάρυον] (το) ουσ. το φουντούκι λεφτοκαριά [λεπτοκαρύα] (η) ουσ. λεπτοκαρύα, φουντουκιά:
λεφτοκαριάν εφύτεψα στης φυλακής την πόρτα
και λεφτοκάριν έφαγα και λευτεριά δεν είδα
(δημ. τραγ.)

«Συνεντεύξεις του Νίκου Καρούζου»

Essen-Düsseldorf 16. August 2007

Τα βραβεία πρέπει να τα παίρνουν νέοι

Συνέντευξη: Άννα Γριμάνη

Τι σημαίνει για έναν δημιουργό η απονομή ενός κρατικού βραβείου;
Είναι μια εκδήλωση, νομίζω, αναγνώρισης ενός πνευματικού έργου από την πολιτεία. Πιστεύω όμως ότι τα κρατικά βραβεία θα έπρεπε να δίνονται σε αξιόλογους νέους. Για να ενθαρρύνονται στη δημιουργική τους πορεία. Δηλαδή, η βράβευση των πνευματικών δημιουργών θα έλεγα ότι πρέπει ν’ αντιστοιχεί στο βάπτισμα και να μην είναι επικήδειος.

[...]

Παρ’ όλα αυτά ο μοναχικός βίος του ποιητή ανταμείβεται;
Η τιμή και η ανταμοιβή του ποιητή είναι οι αναγνώστες. Κι όσο πιο αξιόλογοι είναι, τόσο η τιμή είναι μεγαλύτερη...

Σε μια στιγμή σαν αυτή θα σας ζητούσα έναν τάχιστο απολογισμό της ποιητικής σοδειάς τόσων χρώνων...
Καλά τα πήγα. Θέλω όμως να γίνομαι πάντοτε καλύτερος. Να μου ευχηθείς ολίγα χρόνια ακόμη... για να γίνω καλύτερος.

Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα 24 Ώρες, 19 Οκτωβρίου 1988.
Σελίδα 210 από το βιβλίο «Συνεντεύξεις του Νίκου Καρούζου» εκδόσεις Ίκαρος 2002, ISBN 960-7721-80-2
Η «Νεολιθική Νυχτωδία στην Κροστάνδη» (από τις εκδόσεις Απόπειρα) το δέκατο όγδοο βιβλίο του, τιμάται με το Κρατικό Βραβείο Ποίησης. Ο ποιητής πέθανε στην Αθήνα δύο χρόνια μετά.

Düsseldorf Hauptbahnhof 9. August 2007

Πέντε μέρες αργότερα σε άλλη συνέντευξη

... υπάρχουν κήποι, υπάρχουν και γλάστρες

Συνέντευξη: Μικέλα Χαρτουλάρη

Ποιους ποιητές αγαπάτε;
Ο Picasso, λίγο καιρό προτού να πεθάνει, είχε αποκαλέσει τον εαυτό του σαν ζωγράφο «δημόσιο ψυχαγωγό» σε σύγκριση με τους μεγάλους ζωγράφους του παρελθόντος.
Αυτή η αυτοκριτική του Picasso δείχνει τον απέραντο σεβασμό που είχε για την τέχνη. Ο πραγματικός καλλιτέχνης είναι αυστηρότατος με τον εαυτό του, ξέρει να συνειδητοποιήσει πόσο υψηλή είναι της ποιήσεως η σκάλα, όπως λέει ο Καβάφης. Επομένως, ας μου επιτραπεί να αγαπάω τους ποιητές μας του παρελθόντος, τους ολίγους αληθινά μεγάλους.

Διαβάζετε ωστόσο και τους νέους ποιητές που εμφανίζονται;
Βέβαια. Όσα ποιητικά βιβλία μου στέλνουν οι νέοι τα διαβάζω και εντοπίζω μερικές παρουσίες ελπιδοφόρες.

Ανθεί δηλαδή, κατά τη γνώμη σας, η ποίηση στη Ελλάδα;
Υπάρχουν κήποι φανταχτεροί με θαυμάσια λουλούδια και υπάρχουν, βέβαια, και γλάστρες. Διαλέγετε και παίρνετε.

[...]

Αλλά αυτό που με ενδιαφέρει εμένα είναι να γράφεται καλή ποίηση. Οι αναγνώστες βρίσκονται κάποτε.

Τι θέση καταλαμβάνει στο σύνολο του έργου σας το συνθετικό ποίημά σας «Νεολιθική Νυχτωδία στην Κροστάνδη», που βραβεύτηκε;
Είναι, κατά την ταπεινή μου γνώμη, ένα από τα σημαντικότερα έργα που έγραψα.

[...]

Το δικό μου μυστικό είναι ο τρόπος που επεξεργάζομαι στα ποιήματα τις λεκτικές αλληλουχίες. Αλλά αυτό είναι ένα μυστικό που δεν έχει συγκεκριμένη περιγραφή. Όταν πεθάνω θα λήξει και ο λεκτικός μου μηχανισμός για πάντα.

Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Τα Νέα, 24 Οκτωβρίου 1988.
Σελίδα 203 από το βιβλίο «Συνεντεύξεις του Νίκου Καρούζου» εκδόσεις Ίκαρος 2002, ISBN 960-7721-80-2
Ο ποιητής πέθανε στην Αθήνα δύο χρόνια μετά.

Ο ποιητής είναι θυσιασμένος εδώ στην Ελλάδα

Συνέντευξη: Βασίλης Καββαθάς

Σε μια συνέντευξή σας στον Άρη Σκιαδόπουλο, που δημοσιεύτηκε στον Τχυδρόμο, είχατε πει ότι γεννηθήκατε θυσιασμένος. Τι εννοούσατε;

Ναι, το είχα πει, αλλά να ξαναλέμε τώρα σπαρακτικά πράγματα; Ήθελα να πω ότι η ποιηση στην Ελλάδα δεν είχε και δεν έχει τίποτα το σημαντικό σαν ανταπόκριση και μ’ αυτή την έννοια είσαι θυσιασμένος. Ο ποιητής είναι θυσιασμένος εδώ στην Ελλάδα...

Λυπάμαι που σας αναγκάζω εσάς, έναν ποιητή, να μιλάτε πεζά, για πεζά πράγματα θέλω να πω, αλλά με καίει το θέμα της Ελλάδας, όπως κι εσάς. Ποιο σαράκι τρώει τη χώρα μας;
Δεν αγαπιούνται μεταξύ τους οι Έλληνες, ανέκαθεν συνέβαινε αυτό. Από την αρχαιότητα. Και νομίζω ότι οφείλεται αυτό σε παράγοντες κοινωνικοοικονομικούς. Ίσως να υπάρχουν και φυλετικά αίτια.

[...]

Παρουσιάσατε ποτέ την ιδιότητα του ποιητή σαν επάγγελμα;
Εγώ έχω γράψει, και θα περιοριστώ σ’ αυτό και μόνο, ότι «Επάγγελμα είναι η ψυχή μου».

[...]

...η μάνα μου έλεγε: «Μεγάλη μπουκιά να τρως, μεγάλη κουβέντα μην λες» Αυτό που μπορεί να κάνει η ποίηση παντού στον κόσμο είναι να εξευγενίσει τους ευαίσθητους σε ευαισθητότερους. Τίποτα άλλο. [...] Καταρχήν η ποίηση είναι μια πολυτέλεια, δεν είναι καν καθημερινής χρήσης. Σας ακούω...

Εσείς δηλαδή ζήσατε σε μια πολυτέλεια;
Α, βέβαια, εγώ έχω ζήσει μέσα στην ποίηση όλη μου τη ζωή και έχω ζήσει με μεγάλη πολυτέλεια. Βέβαια. Πολυτελέστατα! Και παρακαλώ να το γράψετε. Η ζωή μου με την ποίηση υπήρξε πολυτελέστατη! Να το επαναλάβω: Η ζωή μου με την ποίηση υπήρξε πολυτελέστατη!

Κατά τα άλλα, όμως, πώς ήτανε η ζωή σας μέχρι σήμερα;
Αγώνας, επιβίωση, ανάγκες του σώματος. Αυτό που εκφράζει η λέξη «επιβίωση». Τί τα θέλετε τ’ άλλα. Αυτά θα τα βρούνε οι βιογράφοι μου, δεν είναι της παρούσης ώρας...

Δεν θέλετε να ακουμπήσω καθόλου πάνω στα προσωπικά σας;
Μα πού ν’ ακουμπήσετε, στη βιογραφία μου ν’ ακουμπήσετε; Δεν έχει κανένα νόημα. Το τι υπήρξε η επιβίωσή μου θα το βρουν όσοι πρόκειται να ασχοληθούν με το θέμα της βιογραφίας μου. Δεν είναι για τούτη την ώρα. Δεν έχει και κανένα νόημα. Κουτσομπολιό θα κάνουμε τώρα; Αφού η επιβίωση είναι κουτσομπολίστικη δουλειά. Το τι έφαγε κανείς σήμερα η δεν έφαγε, το τι φοράει η δεν φοράει δεν είναι σοβαρά πράγματα.

Στους στίχους σας μιλάτε πάρα πολύ για το θάνατο. Αυτή η έννοια του θανάτου πόσο πολύ σας έχει απασχολήσει και πως τον αντιμετωπίζετε;
Όλο στα δύσκολα με πάτε. Θα σας απαντήσω και να τα βάλετε αυτά. Είναι ζωντανά. Η αλήθεια είναι ότι ο θάνατος είναι πολύ ζόρικο πράγμα. Να το πω μ’ αυτή τη λαϊκή και εξορκιστική λέξη. Ζόρικο. Και επιπλέον είναι και η αναγωγή των πάντων εκεί... Παρντόν, αναιρείται η έκφραση. Και επιπλέον εκεί γίνεται και η αναγωγή των πάντων. Όλα της ζωής ανήκουν στον θάνατο. Πως να το κάνουμε; Κατά συνέπεια είναι ένα γεγονός που θα συμβεί σε όλους μας, και με απασχολεί, πρέπει να ομολογήσω, πάρα πολύ και σχεδόν ολάκερη τη ζωή μου μ’ απασχόλησε. Και βέβαια είναι και μέσα στην ποίησή μου συνέχεια ο θάνατος. Αν είχα αγιάσει θα είχα τελειώσει με τον θάνατο. Αλλά εκείνοι που αγιάζουν είναι ελάχιστοι και δεν τους ξέρει κανείς. Εγώ είμαι στη κοινωνία, στις αδυναμίες, στις επιθυμίες, στις ορέξεις, και ο θάνατος βιωματικά θα ‘λεγα με λιανίζει.

Προσπαθήσατε ποτέ ν’ αγιάσετε;
Θα σας πω πάλι μια παροιμία που έλεγε η μάνα μου: «Η καλή μέρα φαίνεται από το πρωί». Μια και δεν άγιασα, παρντόν, επανέρχομαι: Μια και δεν άγιασα όταν ήμουνα πιο γερός και πιο έντονος και πιο δημιουργικός, τώρα στα ξεβλάσταρα θ’ αγιάσω; Την ξέρετε τη λέξη αυτή, στην Αργολίδα τη λένε. Ξεβλάσταρα είναι αυτά που βγαίνουν έξω από το φυτό.

Λέτε τότε που ήσαστε γερός, έντονος, δημιουργικός, από τι υποφέρετε, κ. Καρούζο;
Από ύπαρξη! Εάν σας αρκεί αυτό.

Εσάς σας αρκεί;
Μου αρκεί. Λέει πολλά.

Λέτε σ’ ένα σημείο: « Όσο κρατήσει η ζωή κρατεί κι ο θάνατος».
Κρατεί κι ο θάνατος. Δεν το έχω ασυναίρετο. Συνηρημένο «κρατεί κι ο θάνατος». Αυτό θα πει ότι όταν η ζωή τελειώσει έχεις πάψει να έχεις συνείδηση κι επομένως έχει πάψει να υπάρχει και ο θάνατος μέσα στη συνείδηση που έπαψε να υπάρχει. Αυτό είναι όλο.

[...]

Παντρευτήκατε ποτέ; Ζήσατε ποτέ τον μήνα του μέλιτος;
Δύο φορές. Εμένα η ζωή μου είναι συνεχώς μήνας του μέλιτος. Υπήρξε δηλαδή... Ας το διαμορφώσουμε διαφορετικά. Εμένα η ζωή μου ως προς τον έρωτα υπήρξε συνεχώς μήνας του μέλιτος.

Σας άρεσε να ζείτε την αρχή του έρωτα;
Όλα καλά είναι στον έρωτα. Και η αρχή και το τέλος.

Επέδρασε αυτό πάνω στην ποίησή σας;
Το δικό μου ποιητικό έργο είναι ένα έργο πολλαπλών οραματικών αντιλήψεων και δεν εστιάζεται σ’ ένα μόνο σημείο. Η ποίηση είναι ανεξάντλητη... Φτάνει να υπάρχει η μόρφωση και η αφοσίωση.

[...]

Έχετε περάσει πολλά χρόνια βυθισμένος στη σιωπή. Αυτή η σιωπή πόσο βασανιστική είναι για έναν άνθρωπο που έχει κάτι να πει;
Θα σας πω μια φράση... αλλά είμαι πολύ κουρασμένος αυτή τη στιγμή για να την αναλύσω: Η σιωπή είναι ο δημιουργικότερος παράγοντας της ποίησης και η μέγιστη ηδονή πνευματική που πρέπει να τη ζήσει κανείς μέσα σε πολύωρα διαστήματα για να το καταλάβει...

Έχετε φτάσει ποτέ πολύ κοντά στον θάνατο;
Ναι, το 1946 ήτανε να με καθαρίσουνε οι «Χίτες», αλλά ευτυχώς την τελευταία στιγμή ένας δεξιός φίλος του πατέρα μου τον ειδοποίησε επειγόντως και έφυγα και έτσι ζω από το ’46. Γιατί όπως μου είπαν κατόπιν οι γονείς μου, γύρω στις δώδεκα τη νύχτα της ημέρας εκείνης που ήτανε να με καθαρίσουν, πήγανε στο σπίτι μου, χτύπησαν την πόρτα, με αναζήτησαν, έψαξαν όλο το σπίτι, δεν με βρήκαν και έτσι γλίτωσα. Θα ήμουν σκοτωμένος από το 1946. Δεν είναι θανάσιμο τ’ Ανάπλι; Τώρα που το σκέφτομαι ξέρετε, ανατριχιάζω. Δηλαδή θα είχα δολοφονηθεί στα είκοσί μου χρόνια. Ούτε ποίηση ούτε τίποτα. Είδες, όμως, η μοίρα ήθελε αλλιώς.

Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Ταχυδρόμος, τεύχος 25, 22 Ιουλίου 1989.
Σελίδα 210 από το βιβλίο «Συνεντεύξεις του Νίκου Καρούζου» εκδόσεις Ίκαρος 2002, ISBN 960-7721-80-2

Ο δημοσιογράφος ανάμεσα σε άλλα σημειώνει: Η συζήτησή μας άρχισε με τον διάλογο «τι έχετε, κύριε Καρούζο» - «έχω σοβαρά προβλήματα υγείας» κι έκλεισε μετά από τρεις ώρες με τη δική του φράση «σας ευχαριστώ, με κάνατε να νιώσω ζωντανός, μου το είχε πει κι ο γιατρός να βγαίνω, να έρχομαι σ’ επαφή με τον κόσμο, να μην το βάζω κάτω...».

Essen Hauptbahnhof 16. August 2007

Ο ποιητής πέθανε στην Αθήνα τον επόμενο χρόνο.

Η τρομερή παγίδα της ύπαρξης

«Συνεντεύξεις του Νίκου Καρούζου»
Η ζωή είναι ένα καθαρματικό φαινόμενο

Συνέντευξη: Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης
Γιώργος Κακουλίδης

Η βία έχει αρχίσει από την έξωση των Πρωτόπλαστων, που έγινε, σύμφωνα με τη ιουδαϊκή μυθολογία, όπως τη βλέπουμε στο βιβλίο της Γενέσεως, της Παλαιάς Διαθήκης. Η βία, λοιπόν, αρχίζει από εκείνη τη στιγμή που ο Θεός, μετά τη σεξουαλική πράξη του Αδάμ και της Εύας, εκτοπίζει τους Πρωτόπλαστους από τον Παράδεισο και τους καταριέται να έχουν απόγόνους και πόνο και θάνατο. Τούτη την ιουδαϊκή μυθολογία του βιβλίου της Γενέσεως την ενστερνίστηκε βέβαια και ο χριστιανισμός, και είναι το περίφημο προπατορικό αμάρτημα. Η βία έχει εκεί την πηγή της, είναι η βία που ασκείται από τον Θεό, και με αυτή την έννοια η βία, η βία που είναι κτηνώδης, έχει κι ένα θεϊκό στοιχείο. Δηλαδή κτηνώδης είναι κι ο Θεός, ας το πούμε ξεκάθαρα.

[...]
Ο ποιητής είναι ένα πλάσμα που τρομάζει ολοένα και περισσότερο, και μάλιστα εγώ, ας πούμε, που τώρα είμαι εξήντα χρονών, έχω την αίσθηση μεγαλύτερου φόβου στη ζωή από όσο όταν ήμουνα τριάντα, είκοσι πέντε και είκοσι χρονών. Εντείνεται ο φόβος. Όχι κυρίως από προσωπική άποψη, γιατί βέβαια η μοίρα του ατόμου είναι να πεθάνει κάποτε, αλλά γιατί τα πυρηνικά όπλα έχουν προκαλέσει ένα καινούριο βίωμα, ένα βίωμα που δεν υπήρχε ως τώρα. Αυτό το βίωμα είναι η αίσθηση του καθολικού αφανισμού και, βεβαίως, ενώ για κάθε άνθρωπο ο θάνατος είναι ένας όλεθρος και υπήρξε πάντοτε ένας πυρηνικός όλεθρος από άποψη ατομικού θανάτου, εντούτοις τώρα ο θάνατος παίρνει τεράστιες διαστάσεις, γιατί τα πυρηνικά όπλα θα προκαλέσουν καθολικό αφανισμό της ζωής. Πέρα, δηλαδή, από τον φόβο του ατομικού θανάτου προκαλεί μεγάλο πανικό και η προοπτική μετά από έναν πυρηνικό όλεθρο να εξαφανιστεί το ανθρώπινο είδος.

Γ.Ι.Μ.: Πώς αμύνεται ο ποιητής; Τι κάνει;
Ο ποιητής κάνει τη δουλειά του. Δηλαδή μέσα από όλους τους τρόμους και τους πανικούς ο ποιητής οφείλει να κάνει την ιερή λειτουργία της γλώσσας.

[voice-icons] δηλαδή να λέει τ’ αληθινά

[...]
... το πρώτο παράλογο στη ύπαρξη. Το γεγονός ότι ο Θεός εκδιώκει τους Πρωτόπλαστους εξαιτίας του σεξ είναι παραλογισμός. Το σεξ είναι μια ευτυχία. Την ευτυχία τη δημιουργεί ο Θεός. Άρα, ο Θεός που την εμποδίζει παραλογίζεται.

[voice-icons] Εδώ διαφωνώ με τον κύριο Νίκο. Ο Θεός δεν εκδιώκει τους Πρωτόπλαστους εξαιτίας του σεξ, αλλά, το λέει ξεκάθαρα το βιβλίο, εξαιτίας της αλαζονικής προσπάθειας να γευτεί ο άνθρωπος τη Γνώση. Εξαιτίας της απεγνωσμένης περιέργειας να γευτεί τη Σοφία, γνώρισμα βασικό του ίδιου του Πλάστη και εκ των προτέρων προδιαγεγραμμένη η ανθρώπινη μοίρα της καταθλιπτικής ημιμάθειας. Έτσι ενώ κάτι αρχίζει να καταλαβαίνει, μένει στα μισά του δρόμου κι αυτό που του μένει είναι οι αδιέξοδες σκοτούρες, η πτώση από τον Παράδεισο. Αρνούμαι να αποδεχτώ ότι αυτή η πτώση έχει να κάνει με το σεξ. Εκτός αν το σεξ μέσα από τα λιγοστά στιγμιότυπα της ηδονής κατά τα οποία επικρατεί, με εργαλείο το σώμα η ευτυχία του «είναι», τις λίγες στιγμές που «χρόνος και χώρος τήκονται» εκτός κι αν αυτά τα κλάσματα, έχουν να κάνουν με τη γεύση της Γνώσης και μας φέρνουν κοντά στη θεϊκή Σοφία. Μόνο έτσι μπορώ να καταλάβω κάποιου είδους σχέση του σεξ με ύβρεις και αμαρτίες. Αλλά μ’ αυτό τον τρόπο αθωώνονται τα περισσότερα γαμήσια που έλαβαν και θα λάβουν χώρα στην ανθρώπινη ράτσα.
Σε άλλο γραπτό του κείμενο που αναφέρεται στη ίδια ιστορία της Γένεσης, ο Ν. Καρούζος δεν αναφέρεται καθόλου στο σεξ και μιλάει κι αυτός για τη «γνώση που κρεουργεί την πληρότητα, εισάγει στις μετρήσεις, προκαλεί τη θνητότητα». Το παραθέτω κατευθείαν:

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΤΕΜΠΕΛΙΑΣ
ΩΣ ΑΝΩΤΕΡΗΣ ΜΟΡΦΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Ένα παχυλό βήμα προς τη Γένεση. Ο Θεός σχηματίζει τον κόσμο με την υλοποίηση της Ομιλίας. Λέει, κι αυτά που λέει πραγματώνονται, στην αφθαρσία τους. (Το έχει αποδείξει η επιστήμη). Τέλος, την έβδομη ημέρα ο Θεός αναπαύτηκε. Είν’ ακριβώς η μέρα όπου καθιερώνεται στην ύπαρξη η τεμπελιά, με τον άνθρωπο πλασμένο μέσα στη μακαριότητα της Εδέμ. Αυτή την κατάσταση την ανέτρεψε ο Αδάμ εκλέγοντας. Το παιχνίδι του παράδεισου διαδραματίστηκε ανάμεσα στο δέντρο της ζωής και το δέντρο της γνώσεως. Εάν οι πρωτόπλαστοι παρέμεναν υπήκοοι της απραξίας και υπαρκτικής πληρότητας, τρώγοντας απ’ το δέντρο της ζωής μονάχα, θα ‘χε γλιτώσει ο κόσμος απ’ την Ιστορία, η τεμπελιά θα ‘τανε αδιάκοπη έκφανση αθανασίας (η αιωνιότητα). Ωστόσο, η εξέλιξη υπήρξε εκείνη που ξέρουμε και έτσι ο άνθρωπος εξώστηκε απ’ τον παράδεισο, ήτανε γι’ αυτό προειδοποιημένος (ίσον νους), η αιωνιότητα κομματιάστηκε για να καταντήσει χρόνος, εισέβαλε ο θάνατος, η εργασία έγινε αναγκαιότητα. Πρώτο ερώτημα: τι το ήθελε στον παράδεισο ο Θεός το δέντρο της γνώσεως; Απόκριση: Η νοητική σύλληψη «παιχνίδι», δεν έχει δομική υπόσταση χωρίς κανόνες και επομένως χωρίς τον κίνδυνο για λανθασμένη κίνηση. Δεύτερο ερώτημα: γιατί να εκφράζει αναγκαστικά το δέντρο της γνώσεως όλεθρο; Απόκριση: Η γνώση κρεουργεί την πληρότητα, εισάγει στις μετρήσεις, προκαλεί τη θνητότητα του ενός πράγματος υπέρ του άλλου, θέτει όρια και ιδρύει αέναα τις διαφορές τέμνοντας. Τρίτο ερώτημα: και γιατί η τεμπελιά κι όχι η εργασία; Τρίτη απόκριση: γιατί η τεμπελιά ταυτίζεται με την εσωτερική ζωή, με το άσπιλο, τη νοσταλγία της αδαμικής μακαριότητας, πέραν καλού και κακού, συνυφαίνοντας έτσι μιαν ανώτερη μορφή εργασίας: του απόλυτου τη χρήση:

«Λευτέρωσέ με, ω Θεέ, απ’ αυτή την αριθμητική για το πιότερο ή το λιγότερο των πραγμάτων αυτού του κόσμου, κάνε με να αγωνιώ για σένα, λυτρώνοντάς με απ’ τον εαυτό μου. Όσο είναι τα μυαλά μου νηστικά κ’ η λογική μου αλώβητη, το καλό και το κακό μ’ έχουν οικείο τους, μέθυσέ με και βγάλε με από τούτηνε του καλού και του κακού τη γνώση». (Ομάρ Καγιάμ, Ρουμπαγιάτ, σελ. 319, στην έκδοση Seghers, 1965)

Το κείμενο δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Περιοδικό, τεύχος 4, Μάιος-Ιούλιος 1981 (αφιέρωμα στην τεμπελιά), σελ. 179-180. Αντεγραμμένο εδώ από το «Νίκος Καρούζος, πεζά κείμενα», Νοέμβριος 1998, εκδόσεις ΙΚΑΡΟΣ με φιλολογική επιμέλεια της Ελισάβετ Λαλουδάκη.

[voice-icons] Ξαναγυρνάμε στη συνέντευξη με τον ποιητή.

Γ.Ι.Μ.: Έκτοτε έχουμε φθαρτότητα και οδύνη.
Ναι. Και το πεπρωμένο του θανάτου. Αυτό το πεπρωμένο είναι σπαραχτική οδύνη. Για τούτο δεν θέλησα να κάνω παιδιά. Πήρα την απόφαση να είναι μόνο δικό μου αυτό το πεπρωμένο κι όχι να βασανίσει κι ένα παιδί που θα προέκυπτε από μένα.
[...]
Γ.Κ.: ... ο Νίκος είναι μοναχικός στη ζωή του, όχι μόνο δεν έκανε παιδιά αλλά ακόμα και τις πολλές γυναίκες που είχε στη ζωή του κάποια στιγμή τις ξεπέρασε για να βρεθεί μονάχος σε μια κάμαρη, μονάχος με το φόβο του σ τ ρ ο γ γ υ λ ε μ έ ν ο, για να δει τι ακριβώς γίνεται με τη ζωή και τη Ποίηση.
[...]
Αυτό που λέει ο Γιώργος είναι μια πραγματικότητα για μένα. Είναι τρομερός ο θάνατος, οι κίνδυνοι μεγάλοι. Είμαστε παγιδευμένοι. Η γέννηση είναι παγίδα. Εντελώς αινιγματική παγίδα, γιατί, όταν κανείς βγαίνει απ’ το σώμα της μάνας του, προκαλεί ίσως η εικόνα αυτή εντύπωση απελευθέρωσης. Εντούτοις, όταν βγαίνει απ’ το σώμα της μάνας του, το παιδί μπαίνει στην παγίδα. Στη τρομερή παγίδα της ύπαρξης.

Γ.Ι.Μ.: Μπαίνει κιόλας στο παιχνίδι της ελπίδας.

Η ελπίδα είναι τάση να ξεχάσουμε την παγίδα.

Γ.Κ.: Ο ποιητής δεν έχει σχέση μ’ αυτή την κατάσταση της ελπίδας, γιατί η τραγωδία του είναι ότι τα ’χει τετρακόσια. Αυτή είναι η τραγωδία του ποιητή, ότι δεν πετάει στα σύννεφα, ότι έχει σώας τας φρένας του.

Αιθεροβάμονες είναι οι καθημερινοί άνθρωποι. Ο ποιητής δεν είναι. [...] Οι μεγάλοι τρελοί είναι οι άνθρωποι της κοινής και κοινωνικής λογικής. [...] Η κοινή λογική είναι μορφή παραφροσύνης. [...] Θα ήθελα επίσης να προσθέσω ότι η Ποίηση δεν έχει σχέση με την εξυπνάδα, είναι μια ά λ λ η ν ο η μ ο σ ύ ν η.

Γ.Κ.: Ναι, ο ποιητής βαριέται να είναι έξυπνος.

Απόσπασμα από συζήτηση, δημοσιευμένη στο περιοδικό Σχολιαστής, τεύχος 51, Ιούνιος 1987.
Γι’ αυτούς που θέλουν να διαβάζουν περισσότερα: σελ. 173, απόσπασμα 25, από το βιβλίο «Συνεντεύξεις του Νίκου Καρούζου» εκδόσεις Ίκαρος 2002, ISBN 960-7721-80-2

[voice-icons] γιος κλωτσιάρης

με λένε Γιάννη

Σήμερα το απόγευμα μετά τη δουλειά στο τραίνο μεταξύ Essen και Düsseldorf ο ήλιος κατάφερνε έτσι πλαγιαστός που ήταν να μπαίνει γρήγορα, γρήγορα από τα παράθυρα. Διάβασα:

Βγάλε, ψυχή μου, τραγούδι
Να πολεμήσω την Άνοιξη.
Ξένος είμαι στο σπίτι μου
ξένος στους δρόμους
με λένε Γιάννη
δεν έχω τίποτα δικό μου...

του Νίκου Καρούζου
(Γεννήθηκε στο Ναύπλιο το 1926 και πέθανε στην Αθήνα το 1990)

Ο επιπόλαιος θά ‘λεγε optimisme

Η ποίηση ανήκει στη ζωή ή η ποίηση ανασηκώνει τα μανίκια στη ζωή, όχι αλλού. Ίσως να μπορεί να το καταλάβει κανείς καλύτερα αυτό κοιτώντας την ανάποδη αντιστοιχία όπως τη περιγράφει ο ποιητής Νίκος Καρούζος. Ο ποιητής σε μια συζήτηση αναγκάζεται να ερμηνεύσει δυο στίχους του με παραπάνω λόγια:

«Κράζει το αηδόνι μαύρος κόρακας και θέλει τη φωνή του
Μα δεν έχει γλωσσα η δεύτερη ζωή μας» [...]

Κοιτάχτε. Όταν λέω πως η «δεύτερη ζωή μας» είναι άλαλη, εννοώ το απερινόητο ή το αμετάδοτο που δρέπει τους μυστικούς και τους εντάσει στη σιωπή. Κείθε μέσα επικρατεί το μαύρο, χρόνος και χώρος τήκονται γλωσσα δεν υπάρχει. Εκεί ακριβώς σταμάτησε και ο Wittgenstein. Κατά συνέπεια τί δουλειά έχει σ’ ετούτο το σημείο η ποίηση [...]
Εγώ ίσα, ίσα δέχομαι την ταύτηση της ποίησης με το αηδόνι και γι’ αυτόν το λόγο γράφω:
«Κράζει το αηδόνι μαύρος κόρακας και θέλει τη φωνή του».
Μα η ποίηση εδώ δν μπορεί να κάνει τίποτα. Λέγοντάς το διαφορετικά: η γλωσσα σηκώνει τα χέρια ψηλά. Το νιώθετε τώρα φαντάζομαι.

Απόσπασμα από δημοσίευση στο περιοδικό «Αντί» τεύχος 235, 24 Ιουνίου 1983 με τον υπότιτλο: «Ο ποιητής Νίκος Καρούζος μιλά στον Αντρέα Μπελεζίνη»
Γι’ αυτούς που θέλουν να διαβάζουν περισσότερα: σελ. 118 από το βιβλίο «Συνεντεύξεις του Νίκου Καρούζου» εκδόσεις Ίκαρος 2002, ISBN 960-7721-80-2

Ludwig Wittgenstein (1889 - 1951)
Δημοφιλής η καταληκτική φράση του: «για όσα δεν μπορεί να μιλά κανείς καλύτερα να σωπαίνει».
Tractatus Logico-philosophicus, εκδ. Παπαζήση, 1978

Και κάπου αλλού ο ποιητής αποκρίνεται:
«Τη μαχητικότητα εξαίρω, τη πιότερη μαχητικότητα: την ποίηση. Ο επιπόλαιος θά ‘λεγε optimisme».

του Στέλιου Ράμφου

Thessaloniki 01-07-2006

Μυθικό αίσθημα και ιστορικότης ακόμη δεν αρμονίσθηκαν στον εθνικό μας βίο. Έτσι θα συνώψιζα το ελληνικό πρόβλημα. […] Κατά βάθος συγκρούονται η ιδέα μας για τα πράγματα και τα ίδια τα πράγματα.

Δρούμε και αντιδρούμε εν πολλοίς ανοιχτοί στην ψευδαίσθηση. Η αλήθεια μας δυσκολεύει, ενώ μας ανακουφίζει η χίμαιρα. Εξ ου και η εμμονή στα πολωτικά σχήματα εις βάρος του συναμφότερου και του διφορούμενου. […]

Δεν ξέρουμε που πάμε, επειδή δεν αποφασίζουμε τι θέλουμε, οπότε μας λείπει η αυτοπεποίθηση και νιώθουμε ανασφαλείς. Το μόνο μέλλον που αναγνωρίζουμε θα έρθει απρόσκλητο και είναι η Δευτέρα παρουσία, ενώ το παρελθόν υπάρχει για να το λιβανίζουμε με τρόπο που δεν διαφέρει από εξορκισμό. Συρρικνώνουμε, έτσι, την πρωτοβουλία μας σε σπασμωδικές κινήσεις της στιγμής, τις οποίες πληρώνουμε πανάκριβα. Μια πολιτική με συνείδηση αποστολής δεν θα ανεχόταν κάτι τέτοιο. […]

Thessaloniki 30-06-2006

Οι ανελαστικές κοινωνίες σαν την ελληνική έχουν κάτι πνιγηρό που ευνοεί τα μηδενιστικά φαινόμενα. Το μηδέν βρίσκει πρόσφορο έδαφος όταν νιώθουμε πολύ συγκροτημένοι για να ονειρευόμαστε. Χάνουμε την έκπληξι του παιδιού από μέσα μας, ενώ στο συστηματικό υπολογισμό των τακτοποιήσεων η ζωή αντικαθίσταται με μαύρες τρύπες του χρόνου. Τα πράγματα μιλούν όταν τα θαυμάζουμε, σιωπούν εφ’ όσον τα παρατηρούμε. […] Καθώς το παρόν γλιστρά διαρκώς μέσα από τα χέρια μας, γλιστρά μαζί εναγώνια και η απόλυτη αξία του. Χωρίς υπερβατικό σημείο αναφοράς είμαστε καταδικασμένοι να παραδίδωμε σαν δήμιοι το παρόν στο ανελέητο «νυν» του και να χειρονομούμε κατόπιν αλλοπρόσαλλα πίσω από το φάντασμά του.

Ψυχικό υπόβαθρο του μηδενισμού είναι η τραυματική αποτυχία της αυτοπραγματώσεως, που γυρνά εκδικητικά σε ολική απόρριψι της κοινωνίας. Ο συνδυασμός απύθμενης φιλοδοξίας και ανυπόφορης αδυναμίας οδηγεί σε υπαρξιακή πλαστοπροσωπία («φαίνομαι λίγος αλλά νοιώθω πολύς») και περαιτέρω σε απελπισμένη βιαιότητα. […]

Thessaloniki 30-06-2006

Πάνω από την ευημερία, οι κοινωνίες βάζουν την συνήθεια και την ασφάλεια. Η δύναμι και η αδυναμία του συντηρητησμού έγκειται εις το ότι τα συνδέει [τα δύο προηγούμενα: την συνήθεια και κυρίως την ασφάλεια] με στασιμότητα. Αυτό ισχύει εφ’ όσον η ιστορικότης είναι υποανάπτυκτη. Στο μέτρο που η δυναμική της ιστορίας αναπτύσσεται, η ασφάλεια συνδέεται με την αλλαγή. […]

Ο κόσμος μεταβάλλεται ραγδαία. Στην εκμετάλλευση των πλουτοπαραγωγικών πόρων της φύσεως έχει προστεθή η αχανής αγορά της διαχειρίσεως των πληροφοριών με πλήθος παρεπόμενα. Αίφνης ο χώρος των πολιτισμικών αγαθών απλώνεται από τις εκδοτικές και δισκογραφικές εταιρείες στην βιομηχανία της μόδας και από εκεί στις εταιρείες αναπλάσεως πόλεων. […]

Ο εκσυγχρονισμός των παρ’ ημίν νοοτροπιών έχει καθοριστικό περιεχόμενο να ξεπεράσει τις αμυντικές συμπεριφορές, το αίσθημα ότι είμαστε διαρκώς απειλούμενοι, με το οποίο ο μυθικός μας ψυχισμός δικαιολογεί την ιστορική μας καχεξία και συγκαλύπτει την έλλειψι αυτοπεποιθήσεως. […]

Thessaloniki 29-06-2006

Εάν δεν γίνουν αποφασιστικά βήματα εκσυγχρονισμού των νοοτροπιών, είναι πολύ δύσκολο να εκτιμήσει ο λαός την παραγωγική προσπάθεια και να αναπτύξη το αίσθημα της αλληλεγγύου ευθύνης, πέρα των δεσμών τόπου, αίματος, υποχρεώσεων ή φιλίας. […] Όσο η τεχνολογική επανάστασι μεταφέρει το κέντρο της ανθρώπινης δραστηριότητας πέρα από τη φύσι, τόσο προβάλλει στον ορίζοντα της υπάρξεως μια οικονομία της δημιουργίας […] Τα πάντα μεταβάλλονται. […] Το όνειρο δίνει νόημα στον κόσμο και σκοπό στην πράξι μας. […] Ο άσκοπος χρόνος καλπάζει προς ένα τέλος πτωτικό, ο χρόνος του σκοπού καλπάζει προς την άνοιξι.

Thessaloniki 27-06-2006

Η δυναμική της σύγχρονης πραγματικότητος επιτάσσει να αποκηρύξομε το υπέρβαρο δημόσιο της ομοιομορφίας και της ομοιογένειας, για να στραφούμε προς μια κοινωνία διαφοράς […]

Ο σύγχρονος κόσμος διαθέτει κάτι αυθεντικά απελευθερωτικό, υπό την έννοια ότι κόβοντας τους δεσμούς του με τη φύσι αφήνει να τον διαπερνά ένα αναγεννητικό ρεύμα αποενοχοποιήσεως.

Thessaloniki 27-06-2006

Επικοινωνία και ενοχή είναι μεταξύ τους ασυμβίβαστα. Ο σημερινός απογαλακτισμός από τη φύσι λαμβάνει μεν τη μορφή και διαστάσεις οικολογικής καταστροφής, όμως δεν αποκλείεται εις βάθος χρόνου να μας κάνει να την σεβαστούμε και να μας επιτρέψει να τη σώσουμε. Η ανθρωπότης διεκδικεί συνειδητά και ασύνειδα την πνευματική της ενηλικίωσι […]

Βιώνουμε δραματικά και συναρπαστικά τις περιστάσεις μιας υπερβατικής αναγωγής […]

Τα αποσπάσματα του παραπάνω κειμένου μπόρεσα να τα κατανοήσω επειδή τα προηγούμενα χρόνια άκουσα για την βούληση για εξουσία ως κοινή σταθερά των όντων. Άλλες φορές αυτή τη βούληση τη λέω επιθυμία, πρόθεση, ακόμη και όνειρο. Αυτό καταλαβαίνω όταν διαβάζω φράσεις όπως:

«Δεν ξέρουμε που πάμε, επειδή δεν αποφασίζουμε τι θέλουμε»

«Συρρικνώνουμε, έτσι, την πρωτοβουλία μας»

«συνείδηση αποστολής»

«απύθμενη φιλοδοξία»

«Ο άσκοπος χρόνος / ο χρόνος του σκοπού»

Ένα άλλο ύπουλο στοιχείο στα αποσπάσματα του παραπάνω κειμένου είναι αντιφατική αποδοχή «μιας υπερβατικής αναγωγής». Από την μία απεμπολίζοται ή ναρκωτικές ψευδαισθήσεις:

«Κατά βάθος συγκρούονται η ιδέα μας για τα πράγματα και τα ίδια τα πράγματα»

«Η αλήθεια μας δυσκολεύει, ενώ μας ανακουφίζει η χίμαιρα»

«Η ανθρωπότης διεκδικεί την πνευματική της ενηλικίωσι»

Κι από την άλλη αυτές επανέρχονται σαν σε ποιο εκλεπτυσμένη και καλαίσθητη μορφή σαν αντίδοτο μάλιστα ενάντια στον μηδενισμό και την κατάθλιψη:

ειρωνικά: «πολύ συγκροτημένοι για να ονειρευόμαστε»

«Χωρίς υπερβατικό σημείο αναφοράς είμαστε καταδικασμένοι...»

«... καλπάζει προς την άνοιξι»

«Βιώνουμε δραματικά και συναρπαστικά τις περιστάσεις μιας υπερβατικής αναγωγής»

Νομίζω όμως ότι του συγγραφέα, του είναι γνωστή αυτή η αντίφαση. Με φράσεις όπως «ο κόσμος μεταβάλλεται ραγδαία» και «τα πάντα μεταβάλλονται» καθώς και με τη συνολική οξυδέρκεια της παρατηρητικότητάς του καταφέρνει να διεγείρει ενός είδους εμπιστοσύνη. Αλλά αυτό μάλλον θα συμβαίνει επειδή εν μέρη ήμουν από πριν πεισμένος. Ίσως να είναι δυνατή μια καλύτερη περιγραφή, κι αυτό είναι σημαντικό. Στη περιγραφή που κάνει με βοηθάει το ότι χρησιμοποιεί τους όρους της μεταβολής και της βούλησης. Πρέπει όμως να αναγνωρίσω ότι το πρόβλημα που αναφέρει είτε το περιγράφει καλά είτε όχι και τόσο πετυχημένα, υπάρχει.

Τον συναντώ πάλι στην ευγένεια της πρόθεσης και την αισιοδοξία της πρότασης για δημιουργία.

«Το όνειρο δίνει νόημα στον κόσμο και σκοπό στην πράξι μας».

Από το κομμάτι «Απογραφή» του Στέλιου Ράμφου από το βιβλιαράκι «Σαν διφορούμενο άγγιγμα» Εκδόσεις Αρμός, 2005

ISBN 960-527-325-X

More is more

» Less is more «
Mies van de Rohe

Mies van de Rohe-Wikipedia

» If less is more maybe nothing is everything «
Rem Koolhaas

Rem Koolhaas-Wikipedia

» More is more «
Robert Venturi

- Complexity and Contradiction in Architecture (1966)
- Learning from Las Vegas (with Denise Scott Brown and Steven Izenour), MIT Press, Cambridge MA, 1972, revised 1977.

Dort verweist Venturi am Beispiel des "Strip", der zentralen Hauptstraße von Las Vegas, auf die Alltagsarchitektur Amerikas und hebt diesen ins Zentrum der Architekturdebatte. Ferner verweist er - wie die meisten postmodernen Architekten - auf den historischen Bezug von Architektur.

Robert Venturi-Wikipedia

VSBA : Venturi Scott Brown and Associates Architecture

Robert Venturi. Pritzker Architecture Prize Laureate 1991

In 1962, Mrs. Vanna Venturi commissioned her son, Robert Venturi - then still a young and promising architect - to design a house for her in the Chestnut Hill neighbourhood of Philadelphia, Pennsylvania.

Vanna Venturi house in Philadelphia, by Robert Venturi