Η τρομερή παγίδα της ύπαρξης

«Συνεντεύξεις του Νίκου Καρούζου»
Η ζωή είναι ένα καθαρματικό φαινόμενο

Συνέντευξη: Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης
Γιώργος Κακουλίδης

Η βία έχει αρχίσει από την έξωση των Πρωτόπλαστων, που έγινε, σύμφωνα με τη ιουδαϊκή μυθολογία, όπως τη βλέπουμε στο βιβλίο της Γενέσεως, της Παλαιάς Διαθήκης. Η βία, λοιπόν, αρχίζει από εκείνη τη στιγμή που ο Θεός, μετά τη σεξουαλική πράξη του Αδάμ και της Εύας, εκτοπίζει τους Πρωτόπλαστους από τον Παράδεισο και τους καταριέται να έχουν απόγόνους και πόνο και θάνατο. Τούτη την ιουδαϊκή μυθολογία του βιβλίου της Γενέσεως την ενστερνίστηκε βέβαια και ο χριστιανισμός, και είναι το περίφημο προπατορικό αμάρτημα. Η βία έχει εκεί την πηγή της, είναι η βία που ασκείται από τον Θεό, και με αυτή την έννοια η βία, η βία που είναι κτηνώδης, έχει κι ένα θεϊκό στοιχείο. Δηλαδή κτηνώδης είναι κι ο Θεός, ας το πούμε ξεκάθαρα.

[...]
Ο ποιητής είναι ένα πλάσμα που τρομάζει ολοένα και περισσότερο, και μάλιστα εγώ, ας πούμε, που τώρα είμαι εξήντα χρονών, έχω την αίσθηση μεγαλύτερου φόβου στη ζωή από όσο όταν ήμουνα τριάντα, είκοσι πέντε και είκοσι χρονών. Εντείνεται ο φόβος. Όχι κυρίως από προσωπική άποψη, γιατί βέβαια η μοίρα του ατόμου είναι να πεθάνει κάποτε, αλλά γιατί τα πυρηνικά όπλα έχουν προκαλέσει ένα καινούριο βίωμα, ένα βίωμα που δεν υπήρχε ως τώρα. Αυτό το βίωμα είναι η αίσθηση του καθολικού αφανισμού και, βεβαίως, ενώ για κάθε άνθρωπο ο θάνατος είναι ένας όλεθρος και υπήρξε πάντοτε ένας πυρηνικός όλεθρος από άποψη ατομικού θανάτου, εντούτοις τώρα ο θάνατος παίρνει τεράστιες διαστάσεις, γιατί τα πυρηνικά όπλα θα προκαλέσουν καθολικό αφανισμό της ζωής. Πέρα, δηλαδή, από τον φόβο του ατομικού θανάτου προκαλεί μεγάλο πανικό και η προοπτική μετά από έναν πυρηνικό όλεθρο να εξαφανιστεί το ανθρώπινο είδος.

Γ.Ι.Μ.: Πώς αμύνεται ο ποιητής; Τι κάνει;
Ο ποιητής κάνει τη δουλειά του. Δηλαδή μέσα από όλους τους τρόμους και τους πανικούς ο ποιητής οφείλει να κάνει την ιερή λειτουργία της γλώσσας.

[voice-icons] δηλαδή να λέει τ’ αληθινά

[...]
... το πρώτο παράλογο στη ύπαρξη. Το γεγονός ότι ο Θεός εκδιώκει τους Πρωτόπλαστους εξαιτίας του σεξ είναι παραλογισμός. Το σεξ είναι μια ευτυχία. Την ευτυχία τη δημιουργεί ο Θεός. Άρα, ο Θεός που την εμποδίζει παραλογίζεται.

[voice-icons] Εδώ διαφωνώ με τον κύριο Νίκο. Ο Θεός δεν εκδιώκει τους Πρωτόπλαστους εξαιτίας του σεξ, αλλά, το λέει ξεκάθαρα το βιβλίο, εξαιτίας της αλαζονικής προσπάθειας να γευτεί ο άνθρωπος τη Γνώση. Εξαιτίας της απεγνωσμένης περιέργειας να γευτεί τη Σοφία, γνώρισμα βασικό του ίδιου του Πλάστη και εκ των προτέρων προδιαγεγραμμένη η ανθρώπινη μοίρα της καταθλιπτικής ημιμάθειας. Έτσι ενώ κάτι αρχίζει να καταλαβαίνει, μένει στα μισά του δρόμου κι αυτό που του μένει είναι οι αδιέξοδες σκοτούρες, η πτώση από τον Παράδεισο. Αρνούμαι να αποδεχτώ ότι αυτή η πτώση έχει να κάνει με το σεξ. Εκτός αν το σεξ μέσα από τα λιγοστά στιγμιότυπα της ηδονής κατά τα οποία επικρατεί, με εργαλείο το σώμα η ευτυχία του «είναι», τις λίγες στιγμές που «χρόνος και χώρος τήκονται» εκτός κι αν αυτά τα κλάσματα, έχουν να κάνουν με τη γεύση της Γνώσης και μας φέρνουν κοντά στη θεϊκή Σοφία. Μόνο έτσι μπορώ να καταλάβω κάποιου είδους σχέση του σεξ με ύβρεις και αμαρτίες. Αλλά μ’ αυτό τον τρόπο αθωώνονται τα περισσότερα γαμήσια που έλαβαν και θα λάβουν χώρα στην ανθρώπινη ράτσα.
Σε άλλο γραπτό του κείμενο που αναφέρεται στη ίδια ιστορία της Γένεσης, ο Ν. Καρούζος δεν αναφέρεται καθόλου στο σεξ και μιλάει κι αυτός για τη «γνώση που κρεουργεί την πληρότητα, εισάγει στις μετρήσεις, προκαλεί τη θνητότητα». Το παραθέτω κατευθείαν:

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΤΕΜΠΕΛΙΑΣ
ΩΣ ΑΝΩΤΕΡΗΣ ΜΟΡΦΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Ένα παχυλό βήμα προς τη Γένεση. Ο Θεός σχηματίζει τον κόσμο με την υλοποίηση της Ομιλίας. Λέει, κι αυτά που λέει πραγματώνονται, στην αφθαρσία τους. (Το έχει αποδείξει η επιστήμη). Τέλος, την έβδομη ημέρα ο Θεός αναπαύτηκε. Είν’ ακριβώς η μέρα όπου καθιερώνεται στην ύπαρξη η τεμπελιά, με τον άνθρωπο πλασμένο μέσα στη μακαριότητα της Εδέμ. Αυτή την κατάσταση την ανέτρεψε ο Αδάμ εκλέγοντας. Το παιχνίδι του παράδεισου διαδραματίστηκε ανάμεσα στο δέντρο της ζωής και το δέντρο της γνώσεως. Εάν οι πρωτόπλαστοι παρέμεναν υπήκοοι της απραξίας και υπαρκτικής πληρότητας, τρώγοντας απ’ το δέντρο της ζωής μονάχα, θα ‘χε γλιτώσει ο κόσμος απ’ την Ιστορία, η τεμπελιά θα ‘τανε αδιάκοπη έκφανση αθανασίας (η αιωνιότητα). Ωστόσο, η εξέλιξη υπήρξε εκείνη που ξέρουμε και έτσι ο άνθρωπος εξώστηκε απ’ τον παράδεισο, ήτανε γι’ αυτό προειδοποιημένος (ίσον νους), η αιωνιότητα κομματιάστηκε για να καταντήσει χρόνος, εισέβαλε ο θάνατος, η εργασία έγινε αναγκαιότητα. Πρώτο ερώτημα: τι το ήθελε στον παράδεισο ο Θεός το δέντρο της γνώσεως; Απόκριση: Η νοητική σύλληψη «παιχνίδι», δεν έχει δομική υπόσταση χωρίς κανόνες και επομένως χωρίς τον κίνδυνο για λανθασμένη κίνηση. Δεύτερο ερώτημα: γιατί να εκφράζει αναγκαστικά το δέντρο της γνώσεως όλεθρο; Απόκριση: Η γνώση κρεουργεί την πληρότητα, εισάγει στις μετρήσεις, προκαλεί τη θνητότητα του ενός πράγματος υπέρ του άλλου, θέτει όρια και ιδρύει αέναα τις διαφορές τέμνοντας. Τρίτο ερώτημα: και γιατί η τεμπελιά κι όχι η εργασία; Τρίτη απόκριση: γιατί η τεμπελιά ταυτίζεται με την εσωτερική ζωή, με το άσπιλο, τη νοσταλγία της αδαμικής μακαριότητας, πέραν καλού και κακού, συνυφαίνοντας έτσι μιαν ανώτερη μορφή εργασίας: του απόλυτου τη χρήση:

«Λευτέρωσέ με, ω Θεέ, απ’ αυτή την αριθμητική για το πιότερο ή το λιγότερο των πραγμάτων αυτού του κόσμου, κάνε με να αγωνιώ για σένα, λυτρώνοντάς με απ’ τον εαυτό μου. Όσο είναι τα μυαλά μου νηστικά κ’ η λογική μου αλώβητη, το καλό και το κακό μ’ έχουν οικείο τους, μέθυσέ με και βγάλε με από τούτηνε του καλού και του κακού τη γνώση». (Ομάρ Καγιάμ, Ρουμπαγιάτ, σελ. 319, στην έκδοση Seghers, 1965)

Το κείμενο δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Περιοδικό, τεύχος 4, Μάιος-Ιούλιος 1981 (αφιέρωμα στην τεμπελιά), σελ. 179-180. Αντεγραμμένο εδώ από το «Νίκος Καρούζος, πεζά κείμενα», Νοέμβριος 1998, εκδόσεις ΙΚΑΡΟΣ με φιλολογική επιμέλεια της Ελισάβετ Λαλουδάκη.

[voice-icons] Ξαναγυρνάμε στη συνέντευξη με τον ποιητή.

Γ.Ι.Μ.: Έκτοτε έχουμε φθαρτότητα και οδύνη.
Ναι. Και το πεπρωμένο του θανάτου. Αυτό το πεπρωμένο είναι σπαραχτική οδύνη. Για τούτο δεν θέλησα να κάνω παιδιά. Πήρα την απόφαση να είναι μόνο δικό μου αυτό το πεπρωμένο κι όχι να βασανίσει κι ένα παιδί που θα προέκυπτε από μένα.
[...]
Γ.Κ.: ... ο Νίκος είναι μοναχικός στη ζωή του, όχι μόνο δεν έκανε παιδιά αλλά ακόμα και τις πολλές γυναίκες που είχε στη ζωή του κάποια στιγμή τις ξεπέρασε για να βρεθεί μονάχος σε μια κάμαρη, μονάχος με το φόβο του σ τ ρ ο γ γ υ λ ε μ έ ν ο, για να δει τι ακριβώς γίνεται με τη ζωή και τη Ποίηση.
[...]
Αυτό που λέει ο Γιώργος είναι μια πραγματικότητα για μένα. Είναι τρομερός ο θάνατος, οι κίνδυνοι μεγάλοι. Είμαστε παγιδευμένοι. Η γέννηση είναι παγίδα. Εντελώς αινιγματική παγίδα, γιατί, όταν κανείς βγαίνει απ’ το σώμα της μάνας του, προκαλεί ίσως η εικόνα αυτή εντύπωση απελευθέρωσης. Εντούτοις, όταν βγαίνει απ’ το σώμα της μάνας του, το παιδί μπαίνει στην παγίδα. Στη τρομερή παγίδα της ύπαρξης.

Γ.Ι.Μ.: Μπαίνει κιόλας στο παιχνίδι της ελπίδας.

Η ελπίδα είναι τάση να ξεχάσουμε την παγίδα.

Γ.Κ.: Ο ποιητής δεν έχει σχέση μ’ αυτή την κατάσταση της ελπίδας, γιατί η τραγωδία του είναι ότι τα ’χει τετρακόσια. Αυτή είναι η τραγωδία του ποιητή, ότι δεν πετάει στα σύννεφα, ότι έχει σώας τας φρένας του.

Αιθεροβάμονες είναι οι καθημερινοί άνθρωποι. Ο ποιητής δεν είναι. [...] Οι μεγάλοι τρελοί είναι οι άνθρωποι της κοινής και κοινωνικής λογικής. [...] Η κοινή λογική είναι μορφή παραφροσύνης. [...] Θα ήθελα επίσης να προσθέσω ότι η Ποίηση δεν έχει σχέση με την εξυπνάδα, είναι μια ά λ λ η ν ο η μ ο σ ύ ν η.

Γ.Κ.: Ναι, ο ποιητής βαριέται να είναι έξυπνος.

Απόσπασμα από συζήτηση, δημοσιευμένη στο περιοδικό Σχολιαστής, τεύχος 51, Ιούνιος 1987.
Γι’ αυτούς που θέλουν να διαβάζουν περισσότερα: σελ. 173, απόσπασμα 25, από το βιβλίο «Συνεντεύξεις του Νίκου Καρούζου» εκδόσεις Ίκαρος 2002, ISBN 960-7721-80-2

[voice-icons] γιος κλωτσιάρης